List pasterski Episkopatu Polski
o szacunku dla ciała zmarłego i obrzędach pogrzebu (w przypadku kremacji)
Drodzy Bracia i Siostry w Chrystusie!
1. Listopad jest miesiącem szczególnej
pamięci modlitewnej o zmarłych. Liczniej uczestniczymy we Mszach
Świętych sprawowanych za zmarłych i odwiedzamy cmentarze, zatrzymując
się w miejscach, gdzie spoczywają nasi bliscy. Zapalamy znicze i
kierujemy do Boga prośby o wieczne szczęście dla nich. W ostatnich
latach coraz więcej osób zatrzymuje się jednak nie przy grobie, lecz
przed miejscem, w którym złożona została urna z prochami osoby zmarłej.
Praktyka kremacji ciał naszych zmarłych staje się coraz bardziej
powszechna. W niektórych przypadkach jest to wyraz podążania za szerzącą
się modą, często nacechowaną laickimi poglądami. Tymczasem wielowiekowa
tradycja chrześcijańska, oparta na przekazach biblijnych, a także nasza
kultura narodowa, zawsze z szacunkiem odnosiła się do ciała osoby
zmarłej. Przejawia się to w modlitewnym czuwaniu przy zmarłym, a
zwłaszcza w religijnej ceremonii pogrzebowej, podczas której z należną
czcią modlimy się przy trumnie z ciałem osoby zmarłej, sprawujemy Mszę
Świętą oraz uczestniczymy w obrzędzie ostatniego pożegnania. Kapłan
okadza złożone do trumny ciało zmarłego, kropi wodą święconą, aby
następnie złożyć je w grobie. Z szacunkiem odnosimy się nie tylko do
grobów naszych bliskich, ale również do grobów świętych i
błogosławionych, a także czcimy ich relikwie, prosząc o wstawiennictwo u
Boga.
2. W miarę rozwoju cywilizacji pojawił
się w naszej zachodniej kulturze także zwyczaj spopielania ciał
zmarłych. Kościół sprzeciwiał się tej praktyce wówczas, kiedy była ona
formą demonstracji antyreligijnej i znakiem sprzeciwu wobec
chrześcijańskiej wiary w zmartwychwstanie ciała. Dziś, gdy dla wielu
kremacja przestała być wyrazem takich postaw w odniesieniu do wiary
chrześcijańskiej, Kościół zezwala na kremację, „jeśli nie podważa wiary w
zmartwychwstanie ciała” (KKK 2301, KPK kan. 1176 § 3). Kościół nadal
jednak zaleca i popiera biblijny zwyczaj grzebania ciał zmarłych.
Godność osoby ludzkiej, a więc i ciała człowieka, wynika z największego
wydarzenia w dziejach ludzkości, jakim jest tajemnica wcielenia Syna
Bożego. On, dla którego Ojciec powołał do istnienia wszystkie byty i
uczynił człowieka koroną stworzeń, przyjął ludzką naturę i objawił się w
ludzkim ciele. Jezus Chrystus przeszedł przez wszystkie etapy ludzkiego
życia: najpierw w łonie Matki – Dziewicy z Nazaretu, potem dzieciństwo
i młodość, następnie publiczną działalność, a wreszcie mękę i śmierć.
Wiemy, że po odkupieńczej śmierci Jego ciało zostało złożone w grobie i
wierzymy, że w tym ciele zmartwychwstał trzeciego dnia. W swoim
uwielbionym ciele ukazywał się apostołom przez czterdzieści dni i
wstąpił na ich oczach do nieba, by, siedząc po prawicy Ojca, wstawiać
się za nami. Wielka prawda o godności ludzkiego ciała, ukazana przede
wszystkim w życiu samego Syna Bożego, zawsze była przyjmowana i
przeżywana w Kościele, co przejawiało się w szacunku i trosce o ludzkie
ciało zarówno za życia, jak i po śmierci. W Katechizmie Kościoła
Katolickiego czytamy: „Ciała zmarłych powinny być traktowane z
szacunkiem i miłością wypływającą z wiary i nadziei zmartwychwstania.
Grzebanie zmarłych jest uczynkiem miłosierdzia względem ciała; jest
uczczeniem dzieci Bożych, będących świątynią Ducha Świętego” (KKK 2300).
3. W ostatnim czasie spotykamy się w
naszym kraju z coraz częstszą praktyką kremacji zwłok, która stała się
jednym ze znaków naszej epoki. Powstają specjalne miejsca na
cmentarzach, gdzie składa się urny, jak też nowe krematoria, w których
spalane są ciała zmarłych. Dlatego wiele osób stawia sobie dziś pytania:
jaka ma być forma mojego pogrzebu? Czy nie domagać się spopielenia
swojego ciała? Jak pochować swoich zmarłych? Wszystkich jednak, którzy
rozważają możliwość kremacji, prosimy, aby decyzji tej nie podejmowali
pochopnie i wzięli pod uwagę chrześcijańską tradycję. „Prochy bowiem
wyrażają zniszczenie ludzkiego ciała i nie oddają idei «snu» w
oczekiwaniu zmartwychwstania. Ponadto właśnie ciału, a nie prochom,
oddaje się cześć w czasie liturgii, ponieważ od chwili chrztu świętego
stało się ono świątynią uświęconą przez Ducha Świętego” (Dodatek do
Obrzędów pogrzebu, nr 3). Kremacja nierzadko pociąga za sobą pewne
praktyki, których Kościół nie może zaakceptować, takie jak rozsypywanie
prochów w określonych miejscach (tzw. ogrodach pamięci) lub
przechowywanie ich w różnej formie w domu. Inną konsekwencją kremacji
może być zanikanie tradycyjnych cmentarzy jako miejsca czasowego
spoczynku zmarłych. Cmentarze z grobami zmarłych i stojące na nich
krzyże przypominają żyjącym o przemijaniu ziemskiego życia, o wierze w
życie wieczne i zmartwychwstanie z Chrystusem. Są także miejscem
publicznej i prywatnej modlitwy Kościoła za zmarłych. Groby na cmentarzu
są nie tylko pamięcią o zmarłych, ale wyrażają związek z poprzednimi
pokoleniami tak w wymiarze rodzinnym, jak i narodowym. W taki sposób
należy patrzeć na groby nie tylko swoich bliskich, ale także tych,
którzy walczyli i oddali życie za Ojczyznę lub w inny sposób przyczynili
się do rozwoju jej kultury duchowej i materialnej.
4. Biorąc pod uwagę przekaz płynący z
Pisma Świętego i tradycji chrześcijańskiej, Kościół nadal zaleca
zachowywanie dotychczasowego zwyczaju grzebania ciał zmarłych. Ponieważ w
ostatnich latach przyjęły się w naszym kraju zróżnicowane praktyki
obrzędów liturgicznych towarzyszących kremacji ciał zmarłych i złożeniu
urny do grobu lub do specjalnej niszy na cmentarzu w tzw. kolumbarium,
czyli ścianie z urnami, biskupi polscy – pragnąc uporządkować sposób
sprawowania liturgii pogrzebowej – zwrócili się do Kongregacji do spraw
Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów o zatwierdzenie Obrzędu złożenia
urny do grobu. Stolica Apostolska, dekretem z 7 lipca 2010 roku,
zatwierdziła sam obrzęd, jak i normy wykonawcze związane z kremacją
ciała ludzkiego. W oparciu o zatwierdzone normy i podane wskazania
biskupi polscy stwierdzają: A. Obrzędy pogrzebowe z Mszą Świętą i z
ostatnim pożegnaniem włącznie, w których uczestniczy rodzina, wspólnota
parafialna, przyjaciele i znajomi, powinny być celebrowane przed
kremacją ciała ludzkiego. Natomiast po spopieleniu zwłok sprawuje się
obrzęd związany ze złożeniem urny w grobie. Obrzędy pogrzebowe z
ostatnim pożegnaniem należy celebrować w kościele lub kaplicy cmentarnej
bądź w pomieszczeniu krematorium według form podanych w księdze
liturgicznej zawierającej Obrzędy pogrzebu (Katowice 19911, 20012). Już w
1977 roku Stolica Apostolska wyjaśniła, że „nie wydaje się stosownym,
aby nad prochami celebrowano obrzędy, które mają na celu uczczenie ciała
zmarłego. Nie chodzi tutaj o potępienie kremacji, ale o zachowanie
prawdziwości i czytelności znaku liturgicznego” (Dodatek do Obrzędów
pogrzebu, nr 3). B. Jeśli jednak przemawiają za tym szczególne racje
duszpasterskie lub powody natury praktycznej, obrzędy pogrzebowe, podane
w księdze liturgicznej, można sprawować nad samą urną. Może to mieć na
przykład miejsce wtedy, gdy czyjaś śmierć nastąpiła daleko od miejsca
zamieszkania i kremacja ułatwia sprowadzenie doczesnych szczątków osoby
zmarłej, a także, kiedy uczestnicy pogrzebu przybywają z daleka i
trudno im być na dwóch częściach pogrzebu, czyli na Mszy Świętej
połączonej z ostatnim pożegnaniem ciała zmarłego i, po pewnym czasie, na
obrzędzie złożenia urny w grobie lub kolumbarium. Podczas obrzędu
liturgicznego pogrzebu, po kremacji, urnę stawia się przed prezbiterium
na stoliku nakrytym fioletowym kirem obok zapalonego paschału. C. Jeśli
kremacja ma miejsce w innym terminie niż Msza Święta pogrzebowa i obrzęd
ostatniego pożegnania, modlitwom towarzyszącym złożeniu urny w grobie
może przewodniczyć kapłan lub diakon albo osoba specjalnie delegowana do
tej funkcji. Obrzęd sprawowany jest przy udziale najbliższej rodziny,
bez zewnętrznej okazałości. D. Kościół stanowczo sprzeciwia się praktyce
rozrzucania prochów ludzkich w tzw. miejscach pamięci, na morzu, w
górach lub w innych miejscach. Zarówno ciało, jak i prochy człowieka
zawsze należy składać do grobu, w specjalnym kolumbarium lub w kaplicy
na cmentarzu. Każde takie miejsce pochówku wyraża wiarę chrześcijanina w
ostateczne zmartwychwstanie. Drodzy Bracia i Siostry w Chrystusie!
5. Wyznawana w chrześcijańskim Credo
wiara w ciała zmartwychwstanie kształtowała naszą wiekową tradycję i
szacunek do każdego zmarłego, którego ciało ze czcią składamy do grobu.
Zmarłych polecamy miłosiernemu Bogu, który wskrzesił z martwych Jezusa
Chrystusa, a kiedyś i nas „pochwyci za rękę i wprowadzi do domu
wiecznego trwania”, jak głosi hymn modlitwy na zakończenie dnia.
Korzystając z okazji, pragniemy również zachęcić was do stałej pamięci
modlitewnej o naszych zmarłych. Pielęgnujmy przekazane nam zwyczaje,
uczmy tego młode pokolenie, aby i o nas pamiętano w modlitwach oraz
podczas liturgii. Msza Święta w intencji zmarłych jest najcenniejszym
darem, jaki możemy im ofiarować.
Ożywieni wiarą w Chrystusa Zmartwychwstałego udzielamy Bożego
błogosławieństwa dla umocnienia nadziei, że razem z Chrystusem wszyscy
zmartwychwstaniemy.
Podpisali: Pasterze Kościoła katolickiego w Polsce obecni na 356.
Zebraniu Plenarnym Konferencji Episkopatu Polski w Przemyślu,
w dniach 14-16 października 2011 r.